جامعه‏ کوهنوردان ایرانی

قلّه نُوشاخ (Nowshak, Noshaq, Noshak, Nowshaq, Nawshak) بلندترین قلّه کشور افغانستان، در استان (ولایت) بَدَخشان در فاصله هوایی 3/317 کیلومتری شمال شرق فرودگاه بین‌المللی کابل، 8/139 کیلومتری جنوب غرب فرودگاه محلّی ـ نظامی فَیض‌آباد افغانستان و دومین قلّه مرتفع رشته‌کوه هندوکش پس از تیریچ‌میر (Tirich Mir, 7690m) است. این قلّه با ارتفاع رسمی 7485 متر (در بسیاری از منابع 7492 متر آمده است.) از سطح دریای آزاد در مختصّات جغرافیایی عرض 362653 شمالی و طول 715035 شرقی و در فاصلة هوایی 8/20 کیلومتری شمال جغرافیایی قلّه تیریچ‌میر واقع شده است. این قلّه در منطقه‌ای شدیداً زلزله‌خیز قرار دارد.

                                                                               قلّه نوشاخ (Nowshak, 7485 m)

اوّلین صعود به این قلّه را یک گروه ژاپنی به سرپرستی پروفسور یائیرو ساکاتو (Sakato Yairo) و همراهی گورو ایواتسوبو (Goro Iwatsubo) و تُشیاکی ساکایی (Toshiaki Sakai) در تاریخ 16 اوت 1960م./25 مرداد 1339ش. انجام دادند. تیم 5 نفره ژاپنی به منظور صعود به منتهی‌الیه شرقی دره وَخان (Wakhan Valley) در ایالت بدخشانِ افغانستان وارد شد و 3 نفر نامبرده توانستند از طریق یال جنوب غربی و یخچال قاضی‌ده (glacier Qadzi Deh) موفّق به صعود قلّه شوند. یخچال قاضی‌ده از شمال غرب و تقریباً از مختصّات جغرافیایی عرض 363040 شمالی و طول 714527 شرقی و ارتفاع 3750 متری شروع و با افزایش ارتفاع تا  گردنة جنوب غربی در عرض 362426 شمالی و طول 714807 شرقی و ارتفاع 5960 متری، به طول تقریبی 13 کیلومتر ادامه پیدا می‌کند. در دوران اشغال افغانستان توسّط ارتش اتّحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سابق، این گردنه محلّ عبور و تأمین تدارکات مجاهدین افغان از پاکستان بود به همین سبب بسیاری از مناطق اطراف این گردنه و همچنین یخچال مزبور مین‌گذاری گردید که هنوز نیز عبور از این مناطق توأم با پذیرش خطر بسیار است. شیب عمومی این یخچال تقریباً 10 درجه است.
اوّلین صعود زمستانی این قلّه در فوریه 1973م./بهمن ـ اسفند 1351ش. توسّط تَدِئوش پیوتروفسکی (Tadeusz Piotrowski) و آندژِی زاوادا (Andrzej Zawada) از لهستان و از طریق یال شمالی صورت پذیرفته است. صعود این دو کوهنورد لهستانی درحقیقت اوّلین صعود زمستانی به یک قلّه بالای 7000 متر جهان، محسوب می‌شود.

                                                                     موقعیّت قلّه در مرز بین افغانستان و پاکستان

قلّه نوشاخ به همراه 3 قلّه دیگر مجموعاً رشته قلل نوشاخ را تشکیل می‌دهند. قلّه‌های بعدی این رشته، یعنی نوشاخ شرقی (7480 متر، دومین) و نوشاخ غربی (7250 متر، چهارمین) اوّلین بار در سال 1963م./1342ش. توسّط یک تیم اتریشی متشکّل از دکتر گرالد گروبر (Gerald Gruber) و رُدولف پیشینگر (Rodulf Pischinger) فتح شدند. قلّه سوم این رشته نیز نوشاخ مرکزی (7400 متر) نام دارد.
بهترین ماههای صعود به قلّه نوشاخ از تقریباً اواسط خردادماه تا اوایل آبان‌ماه است. قلّه نوشاخ یک قلّه مرزی است، و به همین سبب این قلّه را می‌توان هم از سمت پاکستان و هم از سمت افغانستان صعود نمود. اکثر قریب به اتّفاق صعودهای کنونی از یال غربی (افغانستان) صورت می‌پذیرد. صعود از طرف پاکستان نیاز به استفاده از روشهای فنّی و ابزار دارد، به همین سبب مشکلتر است. استفاده از مسیر پاکستان برای صعود به دلیل امکان حمل‌ونقل آسانتر، می‌تواند سازمان‌یافته‌تر صورت پذیرد. کافیست مسیر یخچالهای پایینی و بالایی قلّه تیریچ‌میر را طی نموده تا به کمپ بابو (Babu Camp) برسیم. از اینجا با تغییر مسیر از یخچال بالایی تریچ‌میر به سمت کمپ اصلی نوشاخ (Nowshak Base Camp) ادامه مسیر می‌دهیم. سپس با گذر از یخ‌رُفت (Moraine) بین دو آبشاریخی (Icefalls) و یک چرخش بزرگ به سمت یالِ جنوبی صعود را آغاز می‌نماییم. سخت‌ترین بخش صعود عبور از همین دو آبشاریخی است. به همین دلیل 3 کمپ دیگر نیز قبل از صعود نهایی بر سر راه ساخته شده است. نزدیکترین فرودگاه بین‌المللی به این قلّه، فرودگاه پیشاور پاکستان در فاصلة هوایی 272 کیلومتری است و نزدیکترین فرودگاه محلّی به این قلّه فرودگاه چیترال (Chitral) در استان (ولایت) سرحدّ شمالِ غربی پاکستان به فاصلة هوایی 62 کیلومتر است.

                                                   کروکی منطقه بخش مرتفع هندوکش (طی طریق از تیریچ‏میر به نوشاخ)

در کوهستان نوشاخ که پوشیده از صخره‌ها و یخچالهاست، گونه‌هایی از جانوران زندگی می‌کنند که نسل برخی از آنها روبه انقراض است. یکی از گونه‌های در شرف انقراض، پلنگِ برفی Snow Leopard, Uncia uncia (Panthera uncia) که گونه‌ای بزرگ از پلنگها است، نام دارد. این گربه‏سان بزرگ به‌خاطر دم بلند خود از دیگر گونه‌ها متمایز می‌شود. این دم بلند به وی در تعادل بر روی سنگها و دیواره‌های یخی و برفی کمک شایانی می‌نماید. این پلنگ 75 کیلوگرمی در ارتفاعات بین 3000 تا 4500 متری رشته‌کوه هندوکش زندگی می‌نماید. در زمستانها برای پیدا کردن غذا تا ارتفاع 2000 متری پایین آمده و در تابستانها حتّی در ارتفاع 6000 متری نیز دیده شده است.

                                                                               پلنگ برفی (Snow Leopard)

                                                                     مناطقی که پلنگ برفی در آنها دیده شده است
گونه در خطر دیگر به «قوچِ مارکوپولو» یا (گوسفند مارکوپولو) Marco Polo sheep (Argali) ,Ovis ammon polii مشهور است. این گونه از بز کوهی که طبق آخرین آمار سال 2006 فقط 6000 تا از آن باقی‌مانده، تنها در کوههای پامیر و منطقه‌ای در محدوده مرزی بین چین افغانستان، پاکستان و تاجیکستان و تعدادی محدود در قرقیزستان یافت می‌شود. این بز کوهی معروفیّت خود را از شاخهای بلند خود کسب نموده است. بلندترین شاخ در بین تمام گونه‌های بز کوهی از یک قوچ مارکوپولو با اندازه 191 سانتی‌متر به‌دست آمده است.